W mojej wieloletniej pracy menedżera, dostrzegałem sporo
ciekawych porównań i analogi do sytuacji i postaci opisanych przez Mellvile’a w
Moby Dicku. Jedn
jest
swoista obsesja Ahaba w dążeniu do celu. Sięgnąłem po „Mądrość psychopatów”, z
nadzieją, że znajdę w książce Kevina Duttona, nowe wątki, które wniosą coś do
projektu, nad którym obecnie pracuję.
Po pierwsze: dobrze jest, kiedy twoja praca jest
jednocześnie pasją (nawet z odrobiną szaleństwa), to daje Ci napęd, energię,
dzięki, którym nie masz większych problemów z wewnętrzną motywacją. Jednak w przypadku autora „Mądrości psychopatów” nie mogę oprzeć
się wrażeniu, że mam do
czynienia z niezdrową fascynacją psychopatami i ich światem oraz pomysłem,
wedle którego psychopaci to jest właściwe środowisko od którego powinniśmy „pobierać
lekcje”.
Po drugie, po lekturze mam również wrażenie, że książka,
którą być może przeczytacie, jest jeszcze jednym wytworem współczesnej
popkultury i to tej z niższej półki. „Produktem”, jakie codziennie możemy
oglądać w telewizyjnych wiadomościach wszystkich stacji, prześcigających się w
pokazywaniu, a wręcz wciskaniu na siłę makabrycznych, wstrząsających,
szokujących wydarzeń. Które powinny zawierać w sobie większą dawkę sensacji niż
wczorajsze wydanie, w przeciwnym razie przestaną się „sprzedawać” i stracą
oglądalność.
Po trzecie, książka jest efektem powszechnego wymyślania
„starych rzeczy” na nowo. Według przepisu: komplikujemy, udziwniamy i podajemy
ponownie, jako odkrycie i nowość.
W efekcie często spotykamy, pseudonaukowe definicje:
„Brak dogłębnej analizy faktów prowadzi do niezgodnych z prawdą konkluzji”.
Zamiast prostego - Pozory mylą.
Albo „Materiały węglopochodne nie wydzielają
dostrzegalnych oparów, jeżeli nie zostały poddane procesowi spalania”, zamiast
zwykłego - Nie ma dymu bez ognia.
Tymczasem – „Nihil novi sub sole”, nic nowego pod słońcem.
Po czwarte, to poszukiwanie taniej sensacji, byle by
tylko się wyróżnić i zostać zauważonym. Uczenie się od psychopatów miało
zapewne być dla autora niczym owe piętnaście minut, które było udziałem Andy
Warhola po namalowaniu kilku „kolorowych portretów” puszek zupy Campbell's.
Po piąte, ta „mądrość” wpisuje się w odbywającą się wokół
„orgię samodoskonalenia”. Szkolenia wszystkich i wszędzie, w samorozwoju,
autokreacji, osiąganiu sukcesu, przy pomocy różnych „szamańskich” metod. I
każda metoda jest dobra, nie ma ograniczeń merytorycznych ani etycznych.
Gwałtownie rozwijająca się Polsce branża tego typu szkoleń, jest obecnie w
fazie tak ostrej walki konkurencyjnej, cenowej i programowej, że wszyscy ci
„kuglarze ”rzucą się zapewne na taki kąsek z ochotą. By niczym autor „Mądrości psychopatów” wyróżnić się na
tym trudnym rynku. Użyją „mądrości”, by upolować nowych klientów
najostrzejszym, dostępnym harpunem.
Zaczynamy już łamać wszystkie zasady. Nie ma granic, poza, które nie powinno się
sięgać. Wszystko, żeby tylko zaistnieć.
Wreszcie mam wrażenie, że ta książka, to nie tyle efekt
przemyśleń i badań naukowca, który poświecił się badaniu zachowań psychopatów,
ale przygotowany z rozmysłem produkt. Patchwork z różnorodnych „sensacyjnych
wątków”. Im bardziej strasznie, okrutnie i przerażająco, tym lepiej. Dzięki
temu produkt, ma się dobrze sprzedać. Patrzcie - wydaje się mówić autor. My
potrafimy uczyć się, nawet od psychopatów. A to nie jest nasze ostanie słowo. Od
kogo jeszcze można się uczyć?
Skoro można od seryjnych morderców, kto zabroni pójść
dalej…?
Dawno już nie przeczytałem książki, która w taki jawny
sposób obrazuje i wykorzystuje wymienione wcześniej elementy naszej, lekko wykoślawionej współczesności. Być może, gdyby autor
skupił się na stronie naukowej zjawiska psychopatycznych zachowań (przytacza
wiele interesujących badań i eksperymentów) powstałaby zajmująca,
specjalistyczna pozycja, z którą psychologowie różnych specjalności i
psychiatrzy, być może chcieliby podyskutować i ocenić jej wartość. Ale tak się
nie stało.
Powstał produkt w zamyśle popularyzatorski (potencjalny bestseller).
Rodzaj psychologii zachowań dla mas. Wszystko to autor podaje nam z domieszką
elementów „edukacyjnych ” i „szkoleniowych”. Popularny poradnik jak radzić
sobie z życiem w czasach zamętu i pogoni za dokonaniami oraz walki o sukces.
Taki „bestseller” wymaga czegoś co
przyciągnie uwagę, stąd kontrowersyjny podtytuł: „Lekcja życia pobrana od
świętych, szpiegów i seryjnych morderców” i fragment na okładce:
„...Psychopaci są nieustraszeni, pewni
siebie, charyzmatyczni, bezwzględni i skupieni na celu - a jest to zestaw cech
niezbędnych, by odnieść sukces w
dwudziestym pierwszym wieku...”
Autor tak dalece chciał się wpasować w koncepcję własnej
książki, że zaczyna ją od zdania:
„...Mój ojciec był psychopatą...” co
w dalszej części rozdziału nie ma pokrycia w faktach. Ba, nawet zdecydował się
poddać swój mózg „magnetycznemu eksperymentowi”.
Wszystko po to, żeby móc doświadczyć sposobu myślenia psychopaty. Rozdział zatytułował:
„Uczyń mnie psychopatą”. Opis tego jak się czuł w trakcie tego, co nazywa
testem TMS, przypomina, jako żywo „narkotyczny odjazd”. Doutton podał
się zabiegowi, który tak opisuje:
„…TMS czyli
technika przezczaszkowej stymulacji magnetycznej, została opracowana przez
doktora Anthony’ego Barkera i jego kolegów z University of Sheffield w 1985
roku.”
„…Obecnie urządzenie
służy do czegoś innego i ma liczne zastosowania praktyczne zarówno w
diagnostyce, jak i terapii wielu schorzeń neurologicznych i psychiatrycznych –
od depresji i migreny po udary i chorobę Parkinsona.”
„…Przesłanka, na której
został oparty TMS , jest taka, że mózg działa na zasadzie przesyłu sygnałów
elektrycznych. I podobnie jak we wszystkich tego rodzaju systemach zmian środowiska
elektrycznego może modyfikować jego działanie. Na standardowe wyposażenie składają
się silny elektromagnes, który generuje impulsy stałego pola magnetycznego o określonej
częstotliwości, oraz pętla w plastikowej osłonce umieszczana na czaszce
pacjenta, która kieruje te impulsy do wybranych rejonów mózgu i w ten sposób stymuluje
korę. Kiedy przetwarzamy
informacje nasz mózg generuje słabe sygnały elektryczne, które podróżują
nerwami do naszych mięśni, ale również wędrują głęboko do mózgu niczym
efemeryczne ławice danych elektrycznych składających się na nasze myśli, wspomnienia
i uczucia. TMS może zmienić
siłę tych sygnałów. Przepuszczając promieniowanie elektromagnetyczne przez
starannie wybrany obszar kory mózgowej możemy je wzmocnić lub stłumić. Jeżeli (przy pomocy metody TMS) wyłączymy sygnały płynące do ciała migdałowatego podobnie jak Ahmed Karim i jego koledzy z uniwersytetu w Tübingen
zrobili z obszarem związanym z moralnością – będziemy na dobrej drodze do
zamienienia kogoś w psychopatę… „
Opis eksperymentu podsumowuje tak:
„...TMS, to elektromagnetyczny grzebień, który
przeczesze w określonym kierunku neurony w twoim mózgu i zrobi ci tymczasową
neurologiczną fryzurę. Która, jak każda nowa fryzura, jeżeli nie będziesz o nią
dbał – sama powróci do punktu wyjścia...”
„Mądrość psychopatów” miała zapewne za
zadanie stworzyć popyt na
nowy nurt, w dziedzinie samodoskonalenia się ludzi. Pretekst do kolejnych
wykładów, wystąpień i prezentacji. W końcu, wszyscy żyjemy ze wspomnianym
przymusem osiągania sukcesu. Metody jakimi do tego dążymy schodzą już na drugi
plan.
Na mnie osobiście, cała ta marketingowa strategia autora, nie działa. Mimo
wielu interesujących fragmentów książki, nie kupuję tego pomysłu, który sam
autor nazywa w pewnym momencie „...etyczną
salą luster...”. Nie będę pobierał lekcji życia od psychopatów, dr Kevina
Duttona. Za bardzo go fascynują i za bardzo ich promuje. Jeżeli jakaś mądrość z
tej lekcji płynie, nie jest nowa i moim zdaniem sprowadza się do jednego.
Psychopatów należy umiejętnie rozpoznawać w naszym otoczeniu, diagnozować i
leczyć lub izolować, jeżeli stanowią zagrożenie. I do tego należałoby
wykorzystywać wiedzę i badania, które autor przytacza, opisuje czy bierze w
nich udział.
Mam przekonanie, że jest wielu (jak mawia dziś młodzież)
„ogarniętych” trenerów z doświadczeniem i odpowiednią biblioteką, którzy
mogliby z powodzeniem przedstawić lepsze niż „psychopatyczne źródła”
„odkrytych” w tej książce niezbędnych, nam ludziom, cech. To może być znakomite
ćwiczenie z etyki w biznesie szkoleniowo-trenerskim. Jestem pewny, że efekty
będą przydatne w kolejnych szkoleniach. Podejmijcie proszę taką próbę.
Proponuję tytuł „Trenerzy przeciw psychopatom”. ;)
W trakcie lektury można odnieść wrażenie świat jest ich pełen, a może być ich
więcej, bo takie mamy czasy. Wszystko, czego autor nauczył się od psychopatów i
poleca nam, jako program szkolenia, sprowadza się do rozwijania 7 cech takich jak: bezwzględność, urok, skupienie, odporność psychiczna, nieustraszoność,
uważność, działanie.
Od początku, moim zamiarem nie było napisanie typowej
recenzji, dlatego pozwalam sobie na kilka własnych przemyśleń na temat tego zjawiska.
Lekcje życia powinniśmy brać od mądrych, wartościowych ludzi dysponujących
wiedzą i doświadczeniem, a nie od psychopatów. Jak większość z nas, ja
osobiście uczyłem się wszystkich siedmiu
cech od wielu wspaniałych ludzi, czasem na własnych błędach, czasem na
cudzych, czasem z lektury dobrych książek, ale nie musiałem w tym celu wybrać
się do najlepiej strzeżonych więzień i szpitali, nie było potrzeby aby czytać
na okrągło biografię Teda Boundy, nie musiałem nawet w tym celu obejrzeć żadnej
części „Piły”. „Milczenie owiec” uważam po prostu znakomicie zrealizowany
hollywoodzki film, fikcję z dobrym scenariuszem i świetnym rolami, tyle i tylko
tyle… koniec.
Czyżby zabrakło już źródeł inspiracji, nieskażonych
patologią? Wiem, że tak nie jest i dlatego nie kupuję tego pomysłu. Wiele jest
w tej pracy fragmentów, które każą mi myśleć o tej książce jak o sztucznie
(może nawet cynicznie) wykreowanym produkcie, który przez ograne sztuczki.
(Pytanie: „-Ile widzisz piłek na zdjęciu? - Pięć. - A zauważyłeś, że każda dłoń
trzymająca piłkę ma sześć palców?), okrucieństwa, brutalne opisy przestępstw
(jest ich sporo) mają przyciągnąć uwagę, wywołać sensację, nawet przerazić.
Wszystko po to, by chwilę później sprytnie łagodzić strach, obniżać poziom lęku
i uśmierzać go „ałunem dobrych rad” i mądrości płynących z tej makabreski.
Odgrzewane kotlety. Widzimy to codziennie w mediach. Przykładam do tej książki
moją ulubioną miarę. Miarę prostoty oraz zdroworozsądkowego, krytycznego
myślenia. Okazuje się, że tego prostego testu nie przechodzi.
Nie jest to z pewnością typowa książka dla trenera, chyba
że chce zostać coachem Hannibala Lecetra lub Gordona Gekko. Ewentualnie, ma w
planie poprowadzenie warsztatów pod hasłem „Jak osiągać sukces w XXI wieku” dla
więziennych gangów takich jak Bractwo Aryjskie lub im podobne. Proszę wybaczyć mi ten czarny humor i sarkazm, ale kiedy przeczytacie, że wg
autora nawet Święty Paweł też był psychopatą być może zrozumiecie skąd on się
bierze.
Dobremu trenerowi nie powinno być obojętne „zaplecze etyczne” wiedzy i
umiejętności, które stara się przekazać kursantom, klientom, podopiecznym.
Kiedy z pełnym przekonaniem opowiadam o wytrwałości, i cechach przywództwa
jakim wykazał się Sir Ernest Shackleton w czasie wyprawy „Endurance”, wiedza i
jej źródło stanowi spójną całość a tym samym rośnie wartość przekazu.
Inaczej jest kiedy muszę przekonać kursantów, że powinni
wyrabiać w sobie trzy następujące cechy: urok osobisty i koncentrację na celu
oraz bezwzględność. Jak pisze Dutton , „…trzy
najlepiej rozpoznawalne cechy psychopatów…”. Jego zdaniem, stanowią one „...podstawę udanego rozwiązywania problemów...”, z małym
zastrzeżeniem przyznaje – że, trzeba nimi „...wprawnie
żonglować...”. Ten „...triumwirat –
przekonuje mnie autor „… predysponuje
również do trwałego życiowego sukcesu...”, pod warunkiem, jak dodaje ,”...że bogowie się do ciebie naprawdę
uśmiechną...”.
Można się pogubić w takiej argumentacji. W przypadku
konstrukcji w tym typie konieczne jest oddzielenie wiedzy od jej źródła, żeby nie stwarzać
wrażenia, że psychopaci są w porządku. Bo nie są. A udane szklenie nie powinno
zależeć od „uśmiechu bogów”. To osłabia przekaz. Brakuje w nim także, nazwijmy
to „etycznej spójności”
Przekornie można by stwierdzić, że może skorzystać z tej
książki trener, który w ramach
prowadzonych szkoleń czy coachingu chciałby wmówić swoim kursantom i
podopiecznym, że świat jest pełen psychopatów i my wszyscy jesteśmy
psychopatami. Licząc na to, iż tym sposobem zatrzyma ich na dłużej, jako swoich
klientów, obiecując „cudowne ocalenie” dzięki mądrościom lekcji pobranych od
tych samych psychopatów. Takie „perpetum mobile”, dla mnie etycznie wątpliwe.
Pod innym tytułem i bez wątku o „ważnej lekcji
życia dla wszystkich”, byłaby to ciekawa lektura, dla tych którzy zdecydują
się studiować kierunki z tego zakresu wiedzy, po to, by w przyszłości wybrać
niełatwą drogę pracy z takimi ludźmi, badania ich zachowań, leczenia,
pomagania im etc.
Innymi słowy, nie jest to lekcja życia, ale rodzaj marketingowej i emocjonalnej
manipulacji, wobec czytelnika mniej krytycznego i bardziej podatnego na presję
naszych czasów, przymus walki i
(„podkręcany” nieustannie) pościg za sukcesem. Warto było przeczytać tę
książkę, żeby przed takim eksperymentem ostrzec, a w najgorszym razie
uprzedzić, że tak to działa.
Przytaczany w książce zestaw różnych badań i testów,
wniosków stricte psychologicznych, dotyczących psychopatii, powinni ocenić specjaliści. Jako menedżer nie mam
takich kompetencji. Oceniam tylko to,
jak autor wszystkie wątki łączy ze sobą i jakie nauki z nich płynące próbuje
nam przekazać. Zwraca, też uwagę specyficzny styl i język, jakim autor wygłasza
te teorie. Przykład.
„...W czasie naszej podróży po „Mądrości
psychopatów” prawda będzie się do nas zbliżać niczym cichy, pozbawiony
skrupułów drapieżnik. Jasne, ci ludzie mogą nas zranić. Ale mogą również ocalić
nam życie. A już na pewno mogą nas czegoś nauczyć...„ - pisze autor. Ciekawe, czy lekcje odbędą się przed, czy po kolacji, w czasie której zjedzą
naszą wątróbkę ze świeżą fasolką i wybornym Chianti.
W tym „podręczniku życia” mamy wykładnię specyficznej
mądrości i etyki.
„...Bez paniki. Nie martwcie się, jeśli
nie potraficie utrzymać kierunku w tej etycznej sali luster. Dobra wiadomość
jest taka, że nie jesteście psychopatami...”
Książka pełna jest, bon motów w takim stylu, podkreślających różne aspekty tezy
głównej.
Może bezwiednie i w sposób niezamierzony, ale autor sugeruje, że być „lekkim
psychopatą” jest "cool". Tyle tylko, że chcąc mnie, czytelnika przekonać do
uczenia się od psychopatów, nie potrafił niestety ukryć swoistej fascynacji, a
nawet ekscytacji tego typu zachowaniami. To budzi moje wątpliwości, co do intencji autora. W części poświęconej
agentom wywiadów i różnych tajnych służb pisze tak:
„...Ma takie stalowe nerwy, taką charyzmę
i demoniczną siłę perswazji, że nawet ze stryczkiem na szyi – przekona cię
żebyś mu oddał własne spodnie...” i dalej „...Udusi cie własną aureolą, a potem
założy ją z powrotem jakby nic się nie stało”.
Z rozdziału „Mroczna
triada i psychika Jamesa Bonda” wynika, że działalność wywiadów nie polega
na zdobywaniu informacji, ale na wzajemnym zabijaniu się bezwzględnych
psychopatycznych agentów z licencją o numerze 007.
„My name is Bond, James Bond; siedzę w „psychiatryku”,
jako obiekt poważnych badań! Pyszne. Śmiech Ian'a Flaminga słychać chyba aż na
Jamajce, gdzie Fleming mieszkał przez jakiś czas. Postać, którą wymyślił i
skomponował z różnych atrakcyjnych fragmentów, dla potrzeb dobrze sprzedającej
się komercyjnej powieści stała się obiektem poważnych rozważań o naturze
ludzkiej.
Czy, aby osiągnąć sukces w życiu lub pracy należy
posługiwać się metodami, procedurami, obrzędami więziennych gangów? Wzorować
się na Bractwie Aryjskim, bo bywa bezwzględnie skuteczne? Kiedy pomyślę, że tym samym promujemy świat ich wartości, odpowiedź brzmi -
nie. Ale autor ma swoje zdanie w tej sprawie.
„...Nawet pobieżne przejrzenie nagłówków
artykułów w parsie bulwarowej i kolumn plotkarskich wskazuje, że ta teoria ma
pewne podstawy...” Czyżby ?
Wydaje się, że potrzebne są solidniejsze podstawy, by tę teorię z punktu
widzenia etyki i elementarnej przyzwoitości utrzymać w pionie.
Gdy dobrnąłem do końca lektury i
przeczytałem wybrany przez autora finałowy wiersz, „o ćmie, która ginie w
płomieniu świecy, bo woli zginąć w pięknym ogniu, zamiast żyć długo i nudzić
się przez cały czas”, usłyszałem wyraźnie, jak te „pewne podstawy” jego teorii
trzeszczą w posadach. Ostatni wers wiersza kończącego cały wywód brzmi:
„ jednak żałuję, że nie mam czegoś
czego pragnąłbym tak bardzo,
jak ona (czyli ta ćma) pragnęła się usmażyć „
W tym momencie fundamenty nie wytrzymały i runęły.
Lekcja płynąca z bogatego materiału zebranego przez Duttona na 280 stronach mieści się na jednej. Zestaw cech i zachowań uporządkowany w trzech kolumnach, wpisany w dwa zachodzące na siebie okręgi (diagram na str. 274.
Relacja miedzy psychopatią a uduchowieniem.) To zbiór cech, z których my ludzie składamy się od zarania dziejów. Zasługą autora jest, że podzielił je na te lepsze - pożądane, te gorsze - nieprzydane oraz te pomiędzy. Taki diagram to dobry materiał na „mema”, cytat z obrazkiem, lub inne życiowe porady umieszczane na tablicach i profilach Facebooka. Ale, jak wszystkie te obrazkowe „memy”, diagram na 274 str. i cała książka Kevina Duttona nie stanowią żadnej odkrywczej lekcji życia. Podsumowując, do każdego egzemplarza warto by dodawać informację, z którą stykamy się niemal codziennie.
„...Przed zażyciem, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą, ponieważ leki niewłaściwie stosowane mogą być przyczyną groźnych chorób...”
